Editouriau
dóu
mes
de desèmbre 2003
Lengo
perdudo
Tiatre
Internaciounau
Zóu mai, lou presidènt de la Republico
franceso, Jaque Chirac, davans li cènt-nounanto Estat, acampa
pèr la counferènci generalo de lUNESCO a lausenja
la diversita lenguistico e culturalo e demanda au mounde entié
dapara aquéu patrimòni inmateriau. En 2001, aquelo ourganisacioun
planetàri avié adeja vouta
uno meno de declaracioun de recouneissènço universalo
toucant lou respèt di lengo, di culturo e dis identita. Vuei
bono-di lou cap de lEstat francés es uno Counvencioun internaciounalo
ques prepausado.
Coume lou diguè, aquelo counvencioun, dun las, alargo la
defènso dóu patrimòni i culturo que si mode despressioun
privilegion louralita, la memòri, li sabé-faire
ancestrau, dun autre las, rènd óumage à de
pople trop souvènt ignoura, pople que desparèisson , an
après an, dins lindiferènci de lumanita.
Vai soulet, quaquelo Counvencioun demando dapara li lengo
dóu mounde.
Tant soulamen quand lou presidènt apound que li pople e lis Estat,
inquiet pèr soun identita, abourdaran la duberturo au mounde
emé mai de fisanço, a pas en tèsto li minourita
regiounalo de Franço, soun quàsi escafado e enebido pèr
la Coustitucioun franceso.
Acò lempacho pas de faire lou bèu. Aguè meme
lou toupet de dire que dins tóuti nòsti demoucracìo,
quitamen li mai liberalo, uno coustitucioun e de lèi asseguron
leisercice di liberta, luchon contro li mounoupòli, aparon
li minourita, estimulon la creacioun artistico e lou mecenat, favourison
la diversita. Pèr ço que la liberta, sespandis dins
la lèi e sestoufo dins lanarchìo. Ço
que vòu pèr nòstis Estat vòu pèr
lou mounde....
Aquelo tubo! Mai es finocho, lome, se fai aplaudi en presentant
soun moudèle de Counvencioun, mai saup que la vòu pas
o la pòu pas aplica en Franço, adounc fai dire ques
lis Estat que saran garant de la diversita lenguistico: aquelo counvencioun
recouneissira à chaque Estat lou dre dadouta vo de manteni
li poulitico publico necito à la preservacioun e au desvouloupamen
de soun patrimòni culturau e lenguisti.
Es uno grando sceno de coumèdi que nous a jouga sus lou pountin
de lUNESCO.
LEstat francés garant de la diversita lenguistico en Franço
quand larticle 2 de la Coustitucioun bouto foro la lèi
li que parlon pas lou francés. Quand lEstat francés
refuso de se plega à la lèi éuropenco en respetant
pas la Charto éuroupenco di lengo minouritàri e regiounalo.
Nen diren pas mai.
Saupre pamens se li cènt vuetanto nòu Estat quan
ouvaciouna la pousicioun dóu presidènt francés
an bèn coumprés que ié demandavo de faire ço
quéu fai pas dins soun païs. Tiatre
regionau
De la sceno internaciounalo toumban pèr
sòu, dins la sceno tragicò-coumico que se jogo dins nosto
regioun ounte li braguèti de la poulitico loucalo samuson
à la multiplicacioun di lengo.
Aquelo pèço de coumèdi se jouguè en sesiho
pleniero, siouplet, lou 17 dóutobre passa.
Lou prougramo èro di bon, pèr un cop lou Counsèu
Regiounau de Prouvènço-Aup-Costo-dAzur sanavo
preóucupa dóu parla dóu païs.
Aquel interèst, lou presidènt Michèu Vauzelle,
lavié marca, à la debuto de soun mandat en recampant
e demandant is aparaire de nosto lengo un raport emé de proupousicioun
pèr sauvo-garda e proumòure lou patrimòni lenguisti
de la Regioun.
Aquéu raport titra Une nouvelle ambition pour la langue et la
culture régionale en Provence -Alpes et Côte dAzur
èro un atrapo-quiéu, sian toumba dins la trapo, e nosto
lengo ses plus visto sus sceno tout de long de la legislaturo
de larlaten. Mai vuei, que la presidènci sacabo,
lou futur candidat sesviho, parié coume soun davancié
marsihés quen partènt avié fa vouta uno fourtuno
de suvencioun pèr sousteni nosto culturo, un vot pïous toumba
à laigo, lou sourtènt daro, éu tambèn,
a trouba un vot pietadous à prepausa pèr se faire ama.
De-segur, Moussu Vauzelle a pas agu lou tèms de legi lou raport
quavié demanda, sèmblo que se siegue acountenta
dapara lauriho dins quàuqui fèsto tradiciounalo,
e counseia que counseia, a fa la voto dins soun anfitiatre en fasènt
vouta un vot. En aquelo voteto sian pas esta counvida à viro-vòuta...
Adounc de quan fa li counseié regiounau pèr nous
acountenta: an aubourant, desperéli, au rèng de
lengo lou dialèite prouvençau e lou souto-dialèite
nissard. Es uno proumoucioun....
Dins la regioun dà coustat, coume en Bretagno, païs
basque vo corse es à grand cop de milioun déurò
que se fai la proumoucioun di lengo regiounalo, en PACA es à
pichot cop de vote pèr afourti, souveta e plourineja pèr
demanda à-n-un proumié menistre daceta lapelacioun
de lengo prouvençalo coume uno AOC.
De-segur, Prouvènço, prouvençau, prouvençalo
soun de terme pourtaire coume dison dins lou negòci, valènt-à-dire
que podon valourisa un proudu.
Lou vin di Coustiero dóu Gard es devengu Coustiero de Nimes estènt
que la vilo roumano es couneigudo den pertout, alor que soun despartamen,
lou Gard, es ignoura dóu mounde, mai lou vin es lou meme.
Parié pèr noste lengage, la lengo dOc se vai lipeja
li brego en lengo prouvençalo, es la memo lengo mai pèr
faire canta li cigalo e li cigaloun, quente regale de ié douna
un noum touristique à souvèt.
Proumoucioun pèr proumoucioun, coume ia de vilo celèbro,
aquéli daqui volon tambèn sa lengo, adounc Niço
la bello laura la proumiero, li vacancié saran countènt
de lentèndre.
Tant soulamen, se lou Counsèu Regiounau baio uno lengo au Coumtat
de Niço, nen fau douna uno au Coumtat Venessin ques
pas en terro de Prouvènço.
Nòsti counseié regiounau soun pas de gènt simple,
aro que nous an crea uno lengo nissardo, nous faudra dire coume se destrìo.
À Niço lou femenin es en a (vaqui la lengo nissardo),
en Arle lou femenin es en o (vaqui la lengo prouvençalo), à
Bouleno, lou femenin es en a, quento lengo parlon? Li Counseié
regiounau dèuran demanda la recouneissènço de
la lengo boulenenco.
Basto la mascarado sacabo, Michèu Vauzelle e sa chourmo
venon de tira lou ridèu, la represetacioun es jougado. Aplaudiren
pas.
Restan tanca sus lou banc di mistralen, e coume Frederi Mistral aparan
lou prouvençau, grand dialèite de la lengo doc e
coume éu prenen lou nissard pèr un biais de parla prouvençau.
Bernat Giély
Li tres gràndis assouciacioun
de defènso de la lengo en
Prouvènço : Felibrige, Mouvamen Parlaren, CREO-Provença,
an tant lèu rebeca en mandant uno letro à tóuti
li Counseié regiounau pèr ié dire lambiguëta
de soun vote, li remandant à la definicioun de la lengo pèr
Frederi Mistral dins lou Tresor dóu Felibrige.
|